Kunstwerk van de dag
Met het Kunstwerk van de Dag verbinden we dagelijks een kunstwerk aan een van de concertprogramma’s. Soms ligt de link voor de hand, soms is deze verrassend of onverwacht. Elk verband nodigt uit tot een nieuwe blik: op klank en beeld, op sfeer en structuur. Zo ontdekken we samen hoe muziek en beeldende kunst elkaar op unieke manieren kunnen versterken. En… oude muziek is immers óók museumkunst. Toch?
We trappen deze serie af met een kunstwerk dat op het eerste gezicht ver van oude muziek lijkt te staan: Piet Mondriaans Compositie II met rood, blauw en geel (1930). Het is slechts één van Mondriaans vele Composities, waarbij direct de strakke ordening van lijnen en kleurvlakken opvalt. Het doek bestaat uit een zorgvuldig uitgebalanceerd raster van horizontale en verticale lijnen, waarin enkele primair gekleurde vlakken zijn aangebracht. Deze geometrische helderheid lijkt op het eerste gezicht streng en systematisch, maar bij nadere beschouwing blijkt er een subtiele dynamiek in te schuilen: de spanning tussen rust en beweging, tussen orde en vrijheid.
Het woord compositie zelf nodigt uit tot een overdenking. Het komt van het Latijnse componere, “samenstellen”, en kan naar kunstwerken, teksten, muziekstukken, en nog veel meer verwijzen. In ieder geval gaat het om het zorgvuldig rangschikken van afzonderlijke elementen, zoals lijnen, woorden, kleuren of noten, tot een harmonieus geheel. Het idee van compositie legt zo ook een fundamentele link tussen beeldende kunst en muziek: beide creëren werelden waarin orde en expressie met elkaar verweven zijn.
In het werk van Johann Sebastian Bach vinden we perfecte muzikale toepassingen van een soortgelijke gedachte als die van Mondriaan. Bachs Das wohltemperierte Klavier is opgebouwd rond een systematisch principe: preludes en fuga’s in alle toonaarden. Net als Mondriaan hanteert Bach een strikte structuur die geen ruimte laat voor toeval. Toch ontstaat juist binnen die strengheid een rijkdom aan expressie. De fuga’s ontvouwen zich als muzikale lijnen die in wisselwerking treden, zoals Mondriaans vlakken en kleuren elkaar in balans houden.
Zowel Mondriaan als Bach tonen daarmee hoe een ogenschijnlijk rationele ordening kan leiden tot een bijna spirituele ervaring. Hun werken overstijgen het louter technische en nodigen uit tot een hernieuwde blik op harmonie: in muziek én in beeld.
Beluister vandaag Bachs volledige Wohltemperierte Klavier, op klavier en... gamba!
