Festival 2017
FESTIVAL OUDE MUZIEK UTRECHT 2017 – 25 AUG T/M 3 SEP: MUZIEK VAN DE REFORMATIES
Het Festival Oude Muziek – de grootste in zijn soort ter wereld – is een tiendaags evenement en vindt jaarlijks eind augustus in de binnenstad van Utrecht plaats. Tijdens het Festival vinden er ruim 225 concerten en andere activiteiten plaats, zoals Zomerschoollezingen, de Oude Muziek Markt en het STIMU-Symposium.
Thema en repertoire
Het 36ste festival stond in teken van muziek van de reformaties. In 2017 was het precies 500 jaar geleden dat Luther zijn 95 stellingen over de aflaten aan de deuren van de slotkerk van Wittenberg – het universitaire prikbord in die dagen – spijkerde. De vliegensvlugge verspreiding van zijn boodschappen – via de drukkunst en later ook via muziek – zette een revolutionaire machine in beweging waarvan de actieradius veel verder reikt dan religie alleen. Met enige vertraging ontwikkelde zich een niet minder innovatieve tegenbeweging: de contrareformatie.
Tijdens het festival kwamen alle aspecten die dit thema vormgeven aan bod, met de nadruk op de zestiden eeuw, die met zijn nieuwe, revolutionaire geest vol vuur de strijd aanging met kerkelijk machtsmisbruik, en op de vijftiende eeuw die de aanloop vormde naar een complex geheel van reformaties en ketterijen. Met grootse cantates, liturgische gezangen, vrolijke liederen, exuberante spektakels en intieme kamermuziek werd het een uniek festival: een muzikaal relaas over scherpdenkers, vernieuwers en hoog oplaaiende emoties.
In de pers
Bij de opening van de 36ste editie van het Festival werd het grote barokorgel van TivoliVredenburg ingewijd. De Volkskrant noemde het orgel ‘een aanwinst’ en schreef erover: ‘Het 920 pijpen en pijpjes tellende instrument, geïnspireerd op vroeg 18de-eeuwse orgels uit Rijnland-Westfalen, is geen compromis geworden, zoals de criticus vreesde die liever een groot romantisch orgel had gezien. En slap al helemaal niet. Het plenum (het ‘volle werk’) heeft een intrigerend rafelrandje, de registers zijn alle karaktervol. […] De Utrechtse orgelmakerij Van Vulpen heeft ontegenzeggelijk vakwerk geleverd.’
NRC prees Musica Fugit, de confronterende voorstelling over vluchten: ‘Musica Fugit slaagt in de opzet: alle toeschouwers worden uit hun comfortzone geduwd en aan het heftige einde is er een oprecht gevoel van saamhorigheid.’ Het dansconcert van Doulce Mémoire en het koorproject 150 Psalms kregen van NRC bovendien allebei vier van de vijf ‘ballen’.
Beeld en geluid FOMU17
In de aanloop naar het festival verscheen de documentaire Zing, vecht, huil, bid, over de culturele, maatschappelijke en politieke achtergronden en implicaties van Luthers 500 stellingen. Tijdens het festival waren verschillende fotografen op de been om de concerten in beeld vast te leggen.
Die Festival Flugschrift
Tijdens het festival verscheen elke dag de festivalkrant genaamd Die Festival Flugschrift, met onder meer concertinformatie, bezoekersreacties, foto's, achtergrondverhalen en festivaltips.
Artists in residence
Het Festival had twee artists in residence: Lorenzo Ghielmi en Katharina Bäuml. Organist en klavecinist Ghielmi trad aan met zijn eigen ensemble La Divina Armonia. Hij gaf drie concerten: hij trad op als doopmeester van het nieuwe orgel in TivoliVredenburg, met vocale en instrumentale ‘Organistenmusiken’ uit Luthers Duitsland en in een orgelrecital met repertoire uit reformatie en contrareformatie, met zelfs een werk van eigen hand.
Muziekarcheoloog én rasentertainer Katharina Bäuml presenteerde met haar in 2005 opgerichte Capella de la Torre – Duitslands belangrijkste ensemble voor vroege muziek – een drieluik met toppolyfonie uit contrareformatorisch Rome, een huwelijksfeestje van een celebrity en de plankenkoorts van een jonge monnik.
Radio-opnames en webcasts NPO Radio 4
Andere festivalgasten waren onder meer Jordi Savall, L’Arpeggiata met Philippe Jaroussky en Céline Scheen, Vox Luminis, Capriccio Stravagante, Ensemble Correspondances en Le Concert Spirituel. NPO Radio 4 maakte opnames van bijna alle avondconcerten en maakte ook radioreportages vol interviews met musici en sfeerverslagen.
STIMU-symposium
Tijdens deze editie van het STIMU-symposium keek het Festival Oude Muziek in de spiegel. Waarom oude muziek? Heeft de verleiding van het verleden (dixit Wanda Landowska) terecht het pleit gewonnen of was Richard Strauss’ vrees voor een reactionaire strekking gegrond? Het is intussen duidelijk dat de oudemuziekbeweging niet iets twintigste-eeuws is, maar dateert van minstens honderd jaar daarvoor. In dit symposium werd de geschiedenis van het historische denken in muziek zelf voorwerp van reflectie. In de lezingen werd ingezoomd op basisprincipes als objectiviteit en het gebruik van originele instrumenten enerzijds en boegbeelden als Frans Brüggen, Marie Leonhardt en Paul Sacher anderzijds. Maar ook evoluties in onderzoeksmethoden (denk aan etnomusicologie) en verschuivende attitudes (religieuze versus esthetische uitgangspunten) en tendensen in theorie en praktijk kwamen aan bod.
Fringeprogramma
Het Fringeprogramma bood ook dit jaar een podium voor jonge professionals in de 68 gratis concerten in de Utrechtse binnenstad, met als hoogtepunt de Fabulous Fringe: dagelijks om 12.30 uur en/of om 15.30 uur gaven de beste fringe-ensembles concerten op grote locaties als TivoliVredenburg, het Stadsklooster en de Geertekerk.
Zomerschool
Voor wie meer wilde weten over het hoe en waarom van de muziek tijdens het festival was er elke ochtend om 9.30 uur de Zomerschool. De introducties, toegankelijk voor iedereen, werden in het Nederlands of Engels door experts binnen het werkveld gegeven. De twee presentaties van prof. dr. Andrew Pettegree, auteur van de internationale bestseller Het merk Luther, sprongen in het oog.
What’s new?
Er beweegt heel wat in oudemuziekland. Elke dag spitten muziekwetenschappers en uitvoerders onvermoeibaar naar verloren gewaande meesterwerken, eeuwenoude speeltechnieken en geheimen van geniale instrumentenbouwers. Het resultaat? Ontdekkingen, verrassingen, inzicht, nuance en perspectief. Met What’s new? lanceerde het Festival Oude Muziek een fris format met gratis presentaties voor wie hongert naar muzieknieuws en dorst naar kennis.
Beiaardfestival
Voor de zevende keer liet het Beiaardfestival Oude Muziek de stad zinderen en zingen. Ceremoniemeester was opnieuw stadsbeiaardier Malgosia Fiebig, die hulde bracht aan haar illustere voorganger Jacob van Eyck en de jarige Georg Philipp Telemann.